Door klimaatverandering en overbevissing komen er naar verwachting steeds meer kwallen in de zee. En deze dieren kunnen venijnig steken, sommigen soorten zijn zelfs dodelijk. Er gaan veel adviezen rond over wat je bij een kwallensteek zou moeten doen – azijn erop, een ice pack, bakpoeder, over de wond heen plassen. Maar wat werkt nou echt? Niki Kor…

Hoe kan het dat dubbelvla lange tijd tweekleurig blijft, ook na een hobbelige reis van fabriek tot supermarkt? Toen Gemma Venhuizen daarachter probeerde te komen, kwam ze diep in de natuurkunde terecht. Kun je een pak dubbelvla op z’n kant leggen, zonder dat de twee smaken mengen? En wat doe je als je dreigt te verdrinken in een bak met custard? De…

De zeester is een van de weinige vijfzijdig symmetrische wezens op aarde. Hoe komt het dier aan die vorm? En waar zit zijn hoofd eigenlijk? Die simpele vraag heeft een verrassend ingewikkeld antwoord, ontdekte wetenschapsjournalist Nienke Beintema. Dit is de eerste aflevering van een zomerserie over alledaagse vragen met een wetenschappelijk antwoo…

Als hartpatiënt kan het voelen alsof je leeft met een tikkende tijdbom in je lijf. Redacteur Gemma Venhuizen ervaarde dat zelf nadat ze erachter kwam dat haar aorta verwijd was. Ze stond voor de keuze welke operatie ze zou ondergaan: een al veel uitgevoerde of een nieuwere operatie? De nieuwste behandeling heet PEARS en werd uitgevonden door een Br…

Het absolute 0-punt is de laagste temperatuur denkbaar. Dat punt, 273 graden onder nul, werd berekend door de Britse natuurkundige Lord Kelvin. Toen duidelijk was dat er in theorie een laagste temperatuur bestaat, begon de race om dat punt ook in de praktijk te bereiken. Wetenschappers gingen aan de slag met het afkoelen van gassen. Ruim een eeuw g…

Primaire kankertumoren zijn steeds beter te behandelen, op dat gebied zijn de afgelopen decennia grote stappen gezet. Maar onderzoek naar uitzaaiingen bleef lange tijd achter, hoewel zij de belangrijkste doodsoorzaak van kankerpatiënten zijn. Dankzij nieuw onderzoek is er meer bekend over het uitzaaiingsproces. Tumoren zaaien uit door hun omgeving …

Hekserij is duivels en gevaarlijk. Hoe is de heks zo demonisch geworden? In de middeleeuwen maakte bijna niemand zich druk om hekserij, maar vanaf de 15de eeuw ontstond er ineens grote angst voor een duivelse samenzwering tegen de mensheid. Heksenwaan verspreidde zich als een virus. Veel vrouwen en ook mannen werden gemarteld of levend verbrand als…

Steden willen vergroenen. Want bomen bieden schaduw, ze helpen bij hittestress en hoe minder bestrating er is, hoe beter water na een hoosbui weg kan lopen. Bovendien: vertoeven in het groen is goed voor lichaam en geest. Toch? ‘Meer groen’ is makkelijker gezegd dan gedaan. Welk groen is waar zinvol? En kun je de effecten ervan wel meten? Presentat…

Het lijf verandert rond de menopauze en dat levert veel vrouwen klachten op. Die beïnvloeden haarzelf, maar ook haar partner, werkgevers en andere mensen in haar omgeving. Jarenlang was er weinig aandacht voor de overgang, maar nu neemt het onderzoek naar klachten en behandelingen eindelijk toe. Het gebruik van hormoontherapie groeit de laatste jar…

Mannen zijn het sterkere geslacht. Ze hebben ook liever en vaker seks. Vrouwen hebben moederinstinct. Allemaal onzin, het zijn clichés. Die eindeloos, al dan niet grappend, worden nagepraat. Maar waar komen ze vandaan? Mensen kijken graag naar dieren voor bevestiging van aannames over gedrag, en dieren brengen ons ook weer op ideeën. Alleen gaat da…

Tegenwoordig zijn vooral politieke belangen reden om oorlog te voeren. Oorlogen zijn grootschalig, en complex. Lang geleden, nog voor het schrift bestond, werd gestreden om bestaansmiddelen. Massagraven en andere vondsten vertellen ons waar en wanneer de eerste oorlog werd gevoerd. Wat dreef mensen zo lang geleden om ten strijde te trekken? En kome…

750 miljoen jaar geleden veranderde de aarde van een aangename planeet in een ijskoude sneeuwbal. Sneeuwbal aarde, heet dit fenomeen. Er was véél meer ijs dan in een gemiddelde ijstijd, en vrijwel al het leven stierf. Hoe kan het dat de wereld zo sterk en snel veranderde? En hoe kunnen we iets wat zó lang geleden gebeurde überhaupt onderzoeken? Pre…

Het vogelgriepvirus dat wereldwijd al miljoenen slachtoffers maakte onder pluimvee en wilde dieren, heeft nu ook de ongerepte natuur van Antarctica bereikt. Een onderzoeksteam trof vele dode zeevogels aan, die allemaal besmet waren met het virus. Wat betekent dat voor die enorme kolonies pinguïns en zeeleeuwen – en heeft het ook gevolgen voor ons? …

Het is lente en bijna alle dieren die een winterslaap houden op het noordelijk halfrond zijn wakker. Hun lichaam stond maandenlang bijna uit. Hun lichaamstemperatuur daalde sterk en het aantal hartslagen per minuut ging bij bijvoorbeeld de grondeekhoorn van 300 naar 5. De dieren eten zich tonnetje rond voordat ze gaan slapen, en vallen vervolgens m…

PFAS is schadelijk. Want die handige brandwerende en panbeschermende moleculen hopen zich op in mens en natuur. De EU wil daarom álle PFAS verbieden. Maar de allerkleinste PFAS-variant laat zien dat zo’n algeheel verbod minder simpel is dan het lijkt. Want is die variant wel zo schadelijk? Is de jacht op PFAS doorgeslagen? Presentatie: Laura Wisman…

De aarde warmt steeds verder op. Er zijn steeds meer wetenschappers die willen onderzoeken of het kan helpen om het zonlicht dat de aarde bereikt te dimmen om zo de opwarming te stoppen. Maar er liggen ook gevaren op de loer. Gaat de geest met dit onderzoek niet uit de fles? Welke gevolgen heeft de normalisatie van geo-engineering voor klimaatveran…

Een piep, een suis, een fluit- of bromtoon, aanhoudend in je oor. Tinnitus komt in verschillende verschijningen en kan gekmakend zijn. De wetenschap zoekt al decennialang tevergeefs naar een oplossing. Twee Nederlandse wetenschappers hebben nu een apparaat ontworpen waarmee ze met elektrische signalen in de oorzenuwen tinnitus proberen te verhelpen…

Klein, kleiner, nano. Schaalverkleining is het toverwoord in de wereld van chips. Hoe meer schakelaars chipmakers op een vierkante micrometer kunnen persen, hoe meer de rekenkracht toeneemt. In de afgelopen jaren zijn de ontwikkelingen ondenkbaar snel gegaan. Maar wat is de grens van die schaalverkleining? En welke ontwikkeling komt daarna? Present…

Frans de Waal bracht duizenden uren door met primaten en had een heel bijzondere band met een aantal van hen. Hij liet ons inzien dat we niet alleen afstammen van apen, maar dat we vooral erg op elkaar lijken. Kijken naar primaten geeft ons inzicht in ons eigen gedrag. De wereldberoemde Nederlandse primatoloog werd beroemd met zijn boek Chimpanseep…

De helft van de Nederlanders heeft overgewicht, 16 procent heeft obesitas en dat worden er steeds meer. Diëten en leefstijlcoaches hebben die trend niet kunnen keren, maar hoe zit dat met medicijnen? Afvalmedicijnen zoals ozempic worden jubelend ontvangen door mensen die willen afvallen én door sommige artsen. Komt hiermee het einde van obesitas in…

Bij auto-immuunziekten als MS en reuma keert het immuunsysteem zich tegen het eigen lichaam. Of iemand gevoelig is voor dit type ziekten, wordt in belangrijke mate bepaald door genetische aanleg. De wetenschappelijke speurtocht naar de oorsprong van auto-immuunziekten bracht genetici terug naar de prehistorie. Presentatie: Lucas Brouwers Gast: Hend…

Zelfs in oorlogstijd zijn er regels en wetten waar partijen zich aan moeten houden. Of: zouden moeten houden. De bekendste zijn de Conventies van Genève die wereldwijd zijn ondertekend. Hoe is het moderne oorlogsrecht ontstaan? En welke afwegingen worden gemaakt als er burgerdoden kunnen vallen? Presentatie: Lucas Brouwers Gasten: Bart Funnekotter …

Voor het eerst hebben artsen met CRISPR-cas Nederlandse patiënten genezen. Niet in een petrischaal, maar direct in de mens. De gentherapie maakte een zeer snelle ontwikkeling door. De volgende stap is het verfijndere, en goedkopere, base en prime-editing. We kunnen genezen, maar tot hoe ver kun je gaan? Moet je alle genetische afwijkingen willen op…

Slapeloze nachten, huilbuien en een totaal gebrek aan eetlust. Liefdesverdriet is, helaas, iets waar we mee te maken krijgen en de fysieke gevolgen zijn niet mals. De symptomen van een gebroken hart kunnen zelfs overeenkomen met die van een hartaanval. We zijn geëvolueerd om verliefd te worden, maar op liefdesverdriet lijken we niet voorbereid. Waa…

Romeinse keizers, wie kent ze niet. Augustus en Constantijn zijn nog altijd vertrouwde figuren. Maar kennen we hen echt? Begrijpen we na 2000 jaar nog wel waarop hun macht gebaseerd was? Ons beeld van de machtigste keizers is voor een flink deel gevormd door antieke zwartmakerij en propaganda. Zo zou Caligula zijn paard tot senator hebben benoemd. …

We hoesten allemaal wel eens. Een paar keer kuchen en de hoestbui is voorbij. Maar bij sommige mensen blijft de hoest en wordt chronisch. Zo erg dat ze er niet van kunnen slapen, werken wordt lastig en het sociale leven ongemakkelijk. De oorzaak van de hoest kan allang opgelost zijn, maar het brein blijft prikkels ervaren. Er is een opvallende link…

Als je denkt aan een kernoorlog, denk je waarschijnlijk aan massale vernietiging in de eerste ogenblikken, en de gevaarlijke straling in de jaren erna. Maar de gevolgen zouden verstrekkender kunnen zijn dan dat. Door het vuur, de rook en de roet kan de zon verduisterd worden, waardoor de temperatuur mondiaal daalt. Dat maakt het leven op aarde een …

Eiwitproducten zie je allang niet meer alleen in de sportschool, ook de supermarkt ligt er vol mee. Dit terwijl de meeste Nederlanders niks tekort komen. Ook als we meer plantaardige eiwitten en minder vlees en zuivel eten, is dat geen probleem. Maar wat doen eiwitten in het lichaam? En kun je er ook te veel van eten? Presentatie: Lucas Brouwers Ga…

Opnieuw gaat een jaar als warmste ooit de boeken in. De laatste decennia worden keer op keer records gebroken. De warmte gaat gepaard met extreem weer, zoals overvloedige regenval, hagelstenen zo groot als handballen en talloze bosbranden. Wanneer is iets extreem weer, en wanneer is het een symptoom van een groter proces? Hoe weten we dat? En hoe z…

De hiv-pandemie is nog altijd niet uitgedoofd. Maar in Nederland daalt het aantal infecties drastisch. Vanwaar dat succes? En waarom is hiv zo ongrijpbaar? Presentatie: Lucas Brouwers Gasten: Menno Sedee & Sander Voormolen Redactie en montage: Elze van Driel Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman …

Al meer dan duizend vrouwen meldden zich bij de siliconenpoli in het AmsterdamUMC met klachten die niemand goed kan verklaren. Zoals vermoeidheid, pijn en haaruitval. Zij denken dat het komt door hun implantaten. Maar onder artsen is daar discussie over. Waar komen die klachten vandaan? En is de angst terecht? Presentatie: Lucas Brouwers Gasten: Ma…

Huilen met tranen is iets wat voorbehouden is aan mensen. Een dier uit zijn ongenoegen met geluiden, maar daar komen geen tranen aan te pas. Ook niet alle mensen huilen met tranen: pasgeboren baby’s laten wel van zich horen, maar er rollen geen tranen over de wangen. In hoeverre is het biologisch of sociologisch bepaald wanneer we huilen? Huilen vr…

De evolutietheorie is de bekendste natuurwetenschappelijke verklaring voor de evolutie van het leven op aarde. In dezelfde adem noem je natuurlijk de bedenker: Charles Darwin. Zijn ideeën vinden we nu vanzelfsprekend, in zijn tijd waren ze baanbrekend. Wat is het Darwinisme eigenlijk en waarom lukte het juist hem om zijn ideeën te verspreiden? Wie …

Het sociaal contract is een bekende term uit de politieke filosofie, die al in de zeventiende eeuw zijn intrede deed. Maar wat betekent het precies? In deze aflevering duiken Hubert Smeets en Sjoerd de Jong die geschiedenis in. Zij leggen uit waar de term vandaan komt en wat een sociaal contract behelst. En in hoeverre past die term bij wat Pieter …

9/11, de kredietcrisis en de pandemie: het waren allemaal gebeurtenissen die samengingen met een opleving van antisemitisme. Ook bij de recente gebeurtenissen in Israël en Gaza worden er wereldwijd Joden bedreigd. Hoe kan het dat Joden in zulke verschillende maatschappijen al tweeduizend jaar te maken krijgen met haat en vervolging? Is er een rode …

Het klinkt als een waanzinnige belofte: diepzeemijnbouw. Belangrijke grondstoffen die we nodig hebben voor de groene energietransitie, zou je in de toekomst van de bodem van de oceaan kunnen plukken. Maar veel natuurbeschermers zijn huiverig over deze nieuwe techniek. We weten nauwelijks iets over de diepzee, dus hoe kunnen we de gevolgen dan overz…

Op enkele kilometers onder het aardoppervlak zit warm water, water dat gebruikt kan worden voor het verwarmen van huizen. In Delft is een groot onderzoek gestart om deze milieuvriendelijke energiebron te onderzoeken. Welke belofte brengt aardwarmte? En hoe zit het met de risico's, op onder meer aardbevingen? Host: Gemma Venhuizen Gasten: Laura Wism…

Je komt hem tegen in kinderboeken, stripverhalen, tekenfilms: Reinaert de Vos. Het oorspronkelijke 13e-eeuwse dierenverhaal 'Van den vos Reynaerde' is de bekendste en misschien wel de meest moderne tekst uit de Nederlandse Middeleeuwen. Historici en taalkundigen raken niet uitgepraat over dit complexe gedicht dat vol staat met vileine humor en geni…

Wanneer zelfs op Tiktok het Romeinse Rijk viral gaat, weet je dat er in de Verenigde Staten een aloude obsessie is opgelaaid: de spiegeling van het eigen land met de het oude Rome, en dan met name met de val van de Romeinse Republiek. Want met de presidentsverkiezingen van 2024 in het vooruitzicht, dringt deze vergelijking zich steeds meer op Maar …

Er ging dit jaar het een en ander mis bij de uitreiking van de Nobelprijs Scheikunde. Uren voor de officiële bekendmaking lekte al uit dat Moungi Bawendi, Louis Brus en Alexei Ekimov de prijs zouden krijgen. Het trio werd bekroond voor de ontdekking en productie van zogeheten quantumdots, deeltjes die zo klein zijn dat hun grootte de eigenschappen …

De Fransman Pierre Agostini, de Hongaar Ferenc Krausz en de Française Anne L'Huillier hebben samen de Nobelprijs voor Natuurkunde gewonnen. Ze hebben een manier ontwikkeld om via ultrakorte lichtpulsen de beweging van elektronen te ontrafelen. Die lichtpulsen zijn zo kort dat ze worden uitgedrukt in de kleinste fractie van een seconde: de attosecon…

De Hongaarse biochemicus Katalin Karikó en de Amerikaanse immunoloog Drew Weissman winnen dit jaar samen de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde. Zij ontdekten de cruciale aanpassingen aan mrna die de ontwikkeling van mrna-vaccins mogelijk hebben gemaakt. Een fundamenteel nieuwe manier om vaccins te maken, die van grote waarde bleek tijdens de…

Pijn die langer dan drie maanden aanhoudt, wordt - ongeacht de oorzaak - gezien als zelfstandige ziekte, onder de noemer chronische chronische pijn. Een complexe aandoening waarbij het zenuwstelsel op verschillende niveaus ontregeld is en pijnstillers vaak niet werken. Wat weten we over de oorzaken en oplossingen? En wat leert chronische pijn ons o…

Over spectaculaire lanceringen en bijzondere ontdekkingen uit ruimtemissies horen we veel. Minder vaak horen we over wat er onderweg allemaal mis kan gaan: van crashen tot per ongeluk uitgezet worden. En wat gebeurt er eigenlijk met een ruimtesonde wanneer het werk erop zit? Presentatie: Gemma Venhuizen Gasten: Bruno van Wayenburg & Laura Bergshoef…

Het is het jaar 911. Aan de oever van de rivier de Epte staat koning Karel de Eenvoudige tegenover een leger woeste Deense zeerovers. Daar moet Karel een keuze maken, die de toon zet voor de rest van de middeleeuwen. Gaat hij vechten, of onderhandelen? Vandaag hoor je bij Onbehaarde Apen de eerste aflevering van Wilde Eeuwen, waarin Hendrik Spierin…

Sommige academici waarschuwen voor wat zij “wokisme" binnen de academische sfeer noemen, anderen wijzen erop dat universiteiten grote sommen geld van autocratische regeringen ontvangen. Nog anderen voelen zich bedreigd door het toenemende scepsis jegens de wetenschap of intimidatie via sociale media. Academische vrijheid is essentieel voor het bedr…

Suiker stond aan de basis van het kapitalisme en de slavernij. Staten en bedrijven hebben er alles aan gedaan om ons verslaafd te maken en te houden. Inmiddels weten we hoe ongezond suiker is. Toch is de sector nog altijd gigantisch. Waarom heeft de suikerindustrie nog altijd zoveel macht over ons? Presentatie: Gemma Venhuizen Gasten: Bart Funnekot…

Het is een bekend gezicht in met name in de Randstad: de halsbandparkiet. En hij verspreidt zich langzaam, maar zeker. Ze komen van nature niet in Nederland voor en dus noemen we ze invasieve exoten. Stel dat we ze moeten gaan bestrijden, waarom eten we ze dan niet op? Presentatie: Gemma Venhuizen Gasten: Joel Broekaert & Martine Kamsma Redactie en…

De pizza is de trots van Italië. Hier is de pizza de koning van het vriesvak. Steeds vaker duiken in de supermarktvriezer zogenaamde “gezonde" variaties op. Maar hoe gezond kan zo’n ultrabewerkte diepvriespizza nu echt zijn? Presentatie: Laura Wismans Gast: Martine Kamsma Redactie & montage: Jeanne Geerken Zie het privacybeleid op https://art19.com…