İnsanların Sizi Değerlendirme Biçimleri: Nihai Hedef ve Araç Olarak Değerlendirme (Two Kinds of Judgement)

Yiğit Konur'un Okuma Listesi

"Paul Graham'ın 2007’de yazdığı bu makale, insanların birbirlerini nasıl yargıladıklarını iki farklı tip üzerinden analiz ediyor. Birinci tipin son hedefin doğru bir değerlendirme olduğu, ikinci tipin ise daha çok bir araç olduğunu ifade ediyor. Graham, bu ikinci tip yargının aslında kişi hakkında değil, daha büyük bir hedefe ulaşmak için kullanılan bir yol olduğunu belirtiyor. Bu durumun farkında olmanın, reddedilme ve yargılanma konusunda yaşanan stresi azaltabileceğini ve kişinin kendisini daha rahat hissetmesine yardımcı olabileceğini ifade ediyor. Aynı zamanda, yargı sürecinin genellikle hızlı ve kişisiz olduğunu anlamak, insanların kendilerini daha iyi 'pazarlamaya' ve sonuçları daha az kişisel algılamaya teşvik edecektir.

---

# İnsanların Sizi Değerlendirme Biçimleri: Nihai Hedef ve Araç Olarak Değerlendirme (Two Kinds of Judgement)

Nisan 2007

İnsanların seni nasıl gördüğünü anlamak için iki farklı yol var. Bazen seni doğru bir şekilde anlamak, asıl amaç oluyor. Ama bir de daha çok karşılaştığımız bir durum var ki, bu durumda bu asıl amaç değil. Genellikle, insanların bize yaptığı tüm değerlendirmeleri ilk türdeymiş gibi algılıyoruz. Hangi değerlendirmenin hangi tür olduğunu anladığımızda belki de daha mutlu oluruz.

İlk türdeki değerlendirme, yani seni doğru bir şekilde değerlendirmenin asıl amaç olduğu tür, mahkeme davaları, okuldaki notlar ve çoğu yarışmayı içerir. Bu tür değerlendirmeler tabii ki yanıltıcı olabilir, ama çünkü amacımız seni doğru bir şekilde değerlendirmek olduğunda, genellikle bir tür itiraz süreci oluyor. Eğer kendini yanlış anlaşılmış hissedersen, adil olmayan bir muamele gördüğünü söyleyebilirsin.

Çocuklar üzerinde yapılan hemen hemen tüm değerlendirmeler bu türdendir, bu yüzden hayatın erken dönemlerinde tüm değerlendirmelerin bu tür olduğunu düşünmeye alışırız.

Ama aslında, sizi değerlendirmenin sadece bir araç olduğu çok daha büyük bir değerlendirme sınıfı vardır. Bunlar arasında üniversiteye kabul, işe alım ve yatırım kararları, ve tabii ki flört etme durumlarında yapılan değerlendirmeler yer alır. Bu tür bir değerlendirme aslında senin hakkında değildir.

Bir milli takım için oyuncu seçen bir kişinin yerine kendini koy. Basitlik olsun diye, bu oyunun hiçbir pozisyonu olmadığını ve 20 oyuncu seçmen gerektiğini varsay. Takıma kesinlikle dahil edilmesi gereken birkaç yıldız ve kesinlikle dahil edilmemesi gereken birçok oyuncu olacaktır. Senin kararının fark yarattığı tek yer, sınır durumlarıdır. Diyelim ki hata yaptın ve 20. en iyi oyuncuyu küçümsedin, bu yüzden takıma dahil olamadı ve yerini 21. en iyi oyuncu aldı. Yine de iyi bir takım seçtin. Eğer oyuncuların yetenek dağılımı normal ise, 21. en iyi oyuncu, 20. en iyi oyuncudan sadece biraz daha kötü olacaktır. Muhtemelen aralarındaki fark ölçüm hatasından daha az olacaktır.

20. en iyi oyuncu kendisinin yanlış değerlendirildiğini düşünebilir. Ama buradaki amacın, insanların yeteneklerini tahmin etme hizmeti sağlamak değil, bir takım seçmekti. Eğer 20. ve 21. en iyi oyuncular arasındaki fark ölçüm hatasından daha az ise, yine de en iyi şekilde takımını seçmiş olursun.

Bu tür bir yanılgıyı haksızlık olarak adlandırmak bile yanıltıcıdır. Bu, belirli bir bireyin doğru bir tahminini üretmeyi amaçlamaz, ancak makul bir şekilde en iyi seti seçer.

Bizi yanıltan şeylerden biri, seçici kişinin bir güç pozisyonunda olmasıdır. Bu onu bir hakim gibi gösterir. Eğer birini sizi değerlendiren bir müşteri yerine hakim olarak görürseniz, adil olma beklentisi ortadan kalkar. İyi bir romanın yazarı, okuyucuların çılgın bir kapakla satılan bir kitabı tercih etmeleri için _haksızlık_ yaptıklarından şikayet etmez. Belki aptal, ama haksız değil.

Erken eğitimimiz ve egosantrikliğimiz, bizim hakkımızdaki her değerlendirmenin bizimle ilgili olduğunu düşünmemize neden olur. Aslında çoğu değil. Bu, daha az egosantrik olmanın insanları daha özgüvenli yapacağı nadir durumlardan biridir. Bir kez, sizi değerlendiren çoğu insanın sizi doğru bir şekilde değerlendirmek konusunda ne kadar az umursadığını anlarsın - bir kez, çünkü çoğu başvuru havuzunun normal dağılımı nedeniyle, bir kişiyi en doğru şekilde değerlemenin en az önemli olduğu yerlerde, reddedilmeyi kişisel olarak almazsın.

Ve ilginç bir şekilde, reddedilmeyi daha az kişisel olarak algılamanın, daha az reddedilmenizi sağlayabilir. Eğer birinin sizi değerlendireceğini ve sizi doğru bir şekilde değerlendirmek için çok çaba göstereceğini düşünürseniz, pasif olabilirsiniz. Ama çoğu değerlendirmenin rastgele, dış faktörlerden büyük ölçüde etkilendiğini, çoğu insanın sizi değerlendirenin daha çok kaprisli bir roman alıcısı olduğunu anladıkça, sonucu etkileyebilecek şeyler yapabileceğinizi anlarsınız.

Bu ilkeyi uygulamak için iyi bir yer, üniversite başvurularıdır. Çoğu lise öğrencisi, üniversiteye başvururken, genellikle çocukların karışımı olan aşağılık duygusu ve egosantriklikle başvurur: aşağılık duygusu, kabul komitelerinin her şeyi gördüğünü varsayarlar; egosantriklik, kabul komitelerinin kendilerine yeterince önem verdiğini ve başvurularını inceleyip iyi olup olmadıklarını anlamaya çalıştıklarını varsayarlar. Bunlar, başvuranların başvuruda pasif olmalarına ve reddedildiklerinde yaralanmalarına neden olur. Eğer üniversiteye başvuranlar, çoğu seçim sürecinin ne kadar hızlı ve kişisel olmadığını anlasalardı, kendilerini daha fazla satma çabası gösterirler ve sonucu daha az kişisel algılarlar.""

---

İlişkili Konseptler: Yargı türleri, yargıyı anlama, karar vermede yargı, üniversite kabul süreçlerinde yargı, reddetmeyle başa çıkma, yargı üzerindeki etki, işe alım kararlarında yargı, flörtte yargı, reddetmeyi anlama, yargı vs müşteri perspektifi, yarışmalarda yargı."