Venetië - handel, kunst, eilanden en de pest

Van Kampen naar Moskou

In plaats van één aflevering hebben we drie afleveringen gemaakt over Venetië voor onze YouTube-documentaire. In deze podcast vertel ik hoe dat zo is gekomen en deel ik enkele geluidsfragmenten die onze afleveringen niet hebben gehaald.

Mocht je de afleveringen over Venetië nog niet hebben gezien, dan kun je ze via de onderstaande links bekijken:

• Venetië - van handelsstad naar kunststad
• Venetië - verhalen uit de lagune
• Venetië - de geheimen van Lazzaretto Nuovo

Wil je onze serie blijven volgen, abonneer je dan op onze nieuwsbrief via deze link. Niet vaker dan 1x per maand sturen we je dan een nieuwsbrief.

Op mijn reissite KapelkaTravel.com vind je meerdere reis- en acthergrondartikelen over Venetië.

Lees hieronder de tekst van de podcast:

Welkom bij een nieuwe podcast van onze langzamer dan langzame reis van Kampen naar Moskou. Mijn naam is Heleen en samen met mijn man Milton maak ik een YouTube reisdocumentaire-serie over onze reis langs oude handelsroutes.

[audio: introductie Venetië]

Zo begint onze 3-delige serie over Venetië. In totaal zijn we ruim een maand in Venetië geweest om de stad te verkennen, en te proeven van het lokale leven. Vanwege COVID-19 kwamen er nog nauwelijks toeristen naar de stad. Alleen in de weekenden was het druk met vooral dagtoeristen uit Oostenrijk, Zwitserland en Italië zelf, maar de rest van de week struinden we in alle rust door de straatjes, genietend van het lokale leven op de verschillende pleinen en raakten we in gesprek met diverse bewoners.

Voordat we naar Venetië afreisden, had ik al besloten dat ik daar een aflevering voor onze serie ‘Van Kampen naar Moskou’ wilde opnemen. Immers Venetië was in de 14de en 15de eeuw al een enorm belangrijke handelsstad, vooral vanwege haar monopolie op de handel met het Midden- Oosten.

Vanuit Venetië reisden handelslieden via de Brennerpas naar Zuid-Duitsland en van daaruit richting het verdere noorden van Europa. Onze route van Kampen naar Moskou zal zeker deze oude route vanuit Venetië een keer kruisen. Reden genoeg dus, of eigenlijk een excuus, om ook in Venetië een aflevering te gaan maken voor onze docu-serie.

Vooraf had ik wat onderzoek gedaan en was geïnteresseerd geraakt in de diverse ambachtslieden die de stad nog kent. Zo vond ik niet alleen een traditionele maskermaker, maar ook een boekbinder, een gondela-bouwer, glasmaker, en een bronsgieterij.Het leek me leuk om over dit onderwerp een aflevering te maken.

Alleen, bij aankomst in Venetië heb ik dat idee gelijk laten varen. Want, op elke straathoek in de stad zag ik een maskermaker, iemand die glaswerk verkoopt en ook verschillende winkels die eigengemaakte prints verkochten. Mijn gekozen onderwerp was zeker niet bijzonder en uitzonderlijk genoeg.

Ik wist al dat ik mij niet wilde focussen op alle mooie villa’s of kunstcollecties die de stad kent en waar ze bekend omstaat. Nee, ik wilde liever het Venetië laten zien van de gewone man. Van hen die daadwerkelijk leven en werken in de stad.

Voor ons verblijf in Venetië hadden we een piepklein appartementje uitgezocht in de wijk St. Croce, tussen het centraal station en het stadscentrum in. In gesprek met de eigenaren van ons appartement, zij zijn beiden architect, noemden zij Giudecca als een eiland waar je nog het gewone Venetië kunt vinden.

Tijdens de eerste week van ons verblijf, hadden we ook afgesproken met gids Luisella Romeo. Zij had Milton geholpen bij het vinden van een lokale dichter voor zijn videopoem. Luisella is al jaren gids in Venetië en heeft een zeer aanstekelijke enthousiasme. We spraken met haar af bij Café Ludoviche voor een kop koffie op het terras aldaar. Nadat we haar vertelden dat we het onderwerp van de artisans hadden losgelaten, maar nog niet precies wisten wat de nieuwe focus zou zijn, maar dat we graag het gewone leven wilde laten zien, maakte zij ook melding van Giudecca als mogelijke bestemming.

Twee keer hetzelfde advies van een lokale Venetiaan, dat moest iets betekenen! Ik bladerde nog een keer door mijn Lonely Planet, zocht naar blogs over Giudecca en kwam al snel met een heel lijstje van interessante gebouwen en bezienswaardigheden. Tijd voor een verkenningstocht over Giudecca.

Daar ontdekten we een terrein vol botenbouwers en met een enorme bootopslag. Op dat terrein bevond zich ook Giudecca Art District, die er tentoonstellingen hield. Ik werd gelijk enthousiast, want ik houd van plaatsen waar het ‘gewone’ leven en de kunstwereld met elkaar vermengd worden, beiden horen immers tot het normale leven. Tijdens ons interview met Pier Paulo van Giudecca Art District, was dat ook precies wat hij zei:

[audio - citaat Pier Paulo van Giudecca Art District]

We ontdekten ook een moderne wijk tussen allemaal oude woningen. Tijdens mijn research online had ik al geleerd dat er hier op dit eiland veel fabrieksterreinen waren geweest. En deze moderne wijk was op het terrein van een voormalige uurwerkfabrikant gemaakt. Een nog bestaande fabriek is die van Fortuny. Graag was ik er naar binnen gegaan, want hier worden nog stoffen gefrabriceerd op machines uit de 19de eeuw. Helaas, wilden en konden ze niet ingaan op ons verzoek.

Ik wierp ook een blik naar binnen bij Villa Hériot. Een luxe villa uit het begin van de 20ste, dat nu in gebruik is als school. En wat bijzonder om in zo’n gebouw dan een opleiding voor restauratie medewerkers te hebben. Ik was op voorhand al jaloers op de studenten die hier studeerden. Gezien de hoeveelheid oude voorwerpen in de stad zelf veronderstelde ik dat de studenten gemakkelijk werk zouden vinden na hun opleiding. De directeur van de opleiding, Michele X, vertelde mij dat dit niet het geval was. Slechts 40-50% van de studenten vindt gelijk werk na de opleiding. Hij vertelt dat er veel geld beschikbaar is het voor het renoveren van grote voorwerpen en gebouwen, maar niet voor het detailwerk dat deze studenten uitvoeren. Er is weinig tot geen geld voor het restaureren van kistjes, kandelaars, marmeren beelden en fresco’s.

Na deze verkenningstocht over het eiland was het duidelijk: Giudecca was the island to film, maar hoe konden we dit eiland verbinden met de geschiedenis van Venetië als oude handelsstad? Ik kan zeggen dat we er diep over nagedacht hebben, maar dat is niet zo. Want, toen ik van Luisella het verhaal van de trabaccolo hoorde, wist ik meteen dat dit schip in onze aflevering moest komen. Een gewoon vrachtschip dat eeuwenlang in de Adriatische Zee vaarde met haar zware vrachten voor de stad Venetië, ofwel dit schep was de gewone man onder de schepen. Hardwerkend en bijna vergeten. De trabacollo werd dus de verbinding de handel en Giudecca.

Wat deze trabacollo extra bijzonder maakt is dat het nog één van de weinig overgebleven exemplaren is. Volgens mijn informatie zijn er nog vier. Hoe het is gekomen dat er nog maar zo weinig trabacollo’s zijn? Dat heeft twee oorzaken, welke Massimo aan mij uitlegde:

[ Audio Massimo/Francesca - waarom er nog maar zo weinig trabacollos zijn]

Het toeval wil dat de trabacollo precies in het midden tussen San Marcoplein en Giudecca in ligt, en dat er vroeger ook trabaccolo’s werden gebouwd op Giudecca. Dat laatste wist ik niet van te voren. Toen ik tijdens het interview de vraag stelde of ze ook in Venetië werden gebouwd, duimde ik in mijn gedachten heel hard dat ze ook op Giudecca werden gebouwd. Dat bleek het geval te zijn.

Vanwege Covid-19 wilde ik eigenlijk ook iets doen met de plaag. Op Giudecca had ik al de Chiesa del Santissimo Redentore bezocht, ofwel kerk van de heilige verlosser. Deze kerk is gebouwd in 1578 als dank voor de snelle beëindiging van de plaag, die duurde van 1575-157.

[Audio - opname bij de kerk van de meest heilige verlosser]

Ik vraag me af, wat gaan wij doen als Covid-19 voorbij is? Gaan we dan ook elk jaar stilstaan bij hoe 2020 het dagelijks leven van iedereen op de wereld heeft ontregeld. Legitieme vragen, maar niet geschikt voor onze documentaire-serie over handel, geschiedenis en mensen.

Tijdens mijn research over Venetië (en de plaag) leerde ik ook dat Venetië voorop liep in de bestrijding van de plaag. In die tijd trok Venetië al superveel mensen en handelaren van over heel Europa en het Midden-Oosten aan, en men had al snel door dat de komst van de plaag van buitenaf moest komen. Venetië stelde dan ook als eerste de quarantaine in. Ik had mij niet gerealiseerd dat dit woord afkomstig was uit het Italiaans, maar dat werd mij heel netjes uitgelegd tijdens ons bezoek aan Lazzeretto Nuovo:

[Audio - Francesca legt oorsprong woord quarantaine uit]

Ons bezoek aan Lazzaretto Nuovo! Het werd de cliff hanger voor onze driedelige serie over Venetië. Ik had voorafgaand aan mijn bezoek aan Venetië al over dit eiland gelezen en ik wist dat er in de zomer rondleidingen werden gegeven. Alleen, we bezochten Venetië in de winter en gedurende COVID-19. Dus ik had mij er al bij neergelegd dat het onmogelijk zou zijn om te gaan. Maar,.... toen die onbekende man op de trabaccolo vroeg of we met hem naar Lazzaretto Nuovo wilden, maakte mijn hart een sprong. Deze kans wilde ik niet mislopen, maar onze aflevering ging niet over de plaag hadden we al besloten. Daar en toen besloten we dat we een tweede aflevering over Venetië zouden moeten komen.

Maar een aflevering volledig in het teken van de plaag, dat is zo deprimerend! Ik proefde dat veel mensen ook al een beetje klaar waren met Covid-19. Dus bedachten we dat we ons bezoek aan Lazzeretto Nuovo gingen combineren met een bezoek aan nog een aantal andere eilanden, die ik toch al wilde gaan bezoeken tijdens ons verblijf voor een artikel op mijn reisblog KapelkaTravel.com.

Eerst zijn we een middag gaan rondwandelen op San Erasmo. Dat was even wennen om na 2 weken op een eiland te zijn waar ook tractoren en scootmobielen rondreden! Immers in Venetië vind je geen enkele auto, fiets of bromfiets. Al het vervoer gaat daar per benenwagen of met de boot.

Het maken van opnames ging ook niet altijd gemakkelijk. Wat heb ik lopen stoeien met het goed uitspreken van het woord Fort Massimiliana, en Milton bleef zoooo geduldig!

[Audio - struggle met het woord Massimiliana)

Op een andere dag zijn we naar de eilanden Burano, Mazzorbo en Torcello gegaan. Burano en Torcello zijn normaal gesproken behoorlijk toeristische eilanden. Burano vanwege haar kant en gekleurde huizen, Torcello vanwege een prachtige basiliek. Tijdens ons bezoek, mede vanwege de winter en Covid-19, waren we nu zo’n beetje de enige bezoekers.

Ik wilde graag het kleine museumpje in de winkel van Martina Vidal bezoeken. Ik hoopte dat ze open zou zijn, want het kantmuseum zelf was gesloten. Martina Vidal produceert nog steeds gebruiksvoorwerpen met kant, maar is zich meer en meer gaan richten op luxe linnenproducten.

Ik had geen tijd gehad om haar vooraf te benaderen voor een interview. Maar toen wij bij haar winkel aankwamen en wilden filmen in de entree, was een oudere man bezig de winkel te openen. Hij was geïnteresseerd in wat we deden, maar durfde ons niet binnen te laten. Later kwam een elegante vrouw aangelopen, dat bleek zijn dochter te zijn, en die nodigde ons gelijk uit om mee naar binnen te gaan en hun ‘museum’ te bezoeken. Het bleek Martina Vidal zelf te zijn. Ze nam de tijd om ons uit te leggen hoe het kant in Burano wordt gemaakt en waarin het verschilt met die van België. Zij is de derde generatie die zich richt op de productie van kant.

[Audio: citaat Martina Vidal]

Wat een geluk om haar juist daar te treffen die ochtend!

Maar het meest bijzonder was toch Mazzorbo. Niet alleen vanwege de prachtige wijngaard met een evenzo interessant verhaal, maar ook vanwege het kleine kerkje uit de 13de eeuw dat nog een plafond in de vorm van een scheepsromp heeft. Ik vond dat één van de highlights van ons bezoek aan deze eilanden.

Iets was ik mij ook nooit had gerealiseerd is dat ook in Europa malaria epidemieën zijn geweest. Het is één van de redenen waarom Torcello nu nog maar 14 bewoners telt in plaats van de 20.000 inwoners van vroeger.

Voor sommige mensen is het misschien een beetje luguber dat wij de begraafplaats op het eiland van San Michele bezochten. Ikzelf vind het ook nog altijd een beetje morbide om te vertellen dat je tijdens je vakantie een begraafplaats gaat bezoeken, maar ik ben na ons bezoek aan de Eerste Begraafplaats van Athene geïnteresseerd geraakt in kunst op begraafplaatsen. De beeldhouwwerken die je daar aantreft, monumenten, maar ook de wijze waarop overledenen worden herdacht is boeiend. Het is een culturele ervaring.

Zo ontdekte ik dat de Venetianen op elke grafsteen een portretfoto plaatsen van de overledene. Je loopt dus niet langs grafstenen, maar langs échte mensen. Ik vond het erg mooi en soms ook bijzonder om hele oude portretfoto’s van voor de Tweede Wereldoorlog te zien.

Pas nadat we de andere eilanden hadden bezocht, bekeek ik de opnames die we hadden gemaakt op Lazzaretto Nuovo. Ik zag een beetje tegen het terugkijken op, omdat we daar zo’n 3 uur hebben doorgebracht, waarbij er heel veel informatie was gedeeld. En ja hoor, bij het terugkijken realiseerde ik mij dat er zoveel relevant materiaal was dat dit eiland eigenlijk zijn/haar eigen aflevering verdiende.

Een derde aflevering! Wat hebben we ons op de hals gehaald! We gingen naar Venetië voor één aflevering en gingen na 6 weken weg met genoeg materiaal voor drie afleveringen!

Die onbekende stille man op de trabacollo, Gerolamo Fazzini, ontpopte zich tijdens ons bezoek aan Lazzaretto Nuovo tot een bijzonder praatgrage man, die graag zijn kennis over het eiland, de plaag en geschiedenis van Venetië deelde. Francesca die mee was en de vertaling deed, had zelf heel veel kennis van de barena’s in de lagune van Venetië, wat weer een ander interessant onderwerp opleverde. Maar hoe interessant ook al die informatie is, het is een beetje saai om daar een hele aflevering mee te vullen.

Nadat we eerst de horde hadden overwonnen over hoe om te gaan met mensen die geen Engels spraken, maar hen wel de ruimte willen bieden om in beeld hun verhaal te doen, kwam nu de volgende. Hoe transformeer je een grote hoeveelheid aan informatie naar een boeiende en dynamische aflevering? Hoe verwerken we drie uur aan materiaal tot een aflevering van maximaal 25 minuten?

Nou, gewoon stap voor stap! Eerst bepalen welke stukken interessant zijn om te delen, en deze zet ik vervolgens op een volgorde zodat er een samenhangend verhaal ontstaat. In eerste instantie wilden we voice-overs gebruiken als verbinding, maar het liefst vermijd ik ze. Het verhaal moet verteld worden aan de hand van beelden en interviews. En het is ons gelukt om weer een aflevering zonder voice-over te maken.

Venetië als een intermezzo van onze langzamer dan langzame reis van Kampen naar Moskou, is uiteindelijk een miniserie geworden binnen de grote serie!

Maar het is nu tijd om weer terug te keren naar onze oorspronkelijke route. In de volgende aflevering reizen we van Zwolle naar Dalfsen en maken we onderweg een aantal stops bij bijzondere landgoederen waarvan er één een connectie heeft met Indonesië!

Heb je onze afleveringen nog niet gezien, bezoek dan mijn Youtube-kanaal Heleen Westerman. Je vindt de link naar mijn kanaal en de afleveringen in de shownotes.

Op Kapelka Travel.com heb ik een aantal artikelen gepubliceerd over Venetië en het dagelijks leven aldaar.

Luister je liever, abonneer je dan op deze podcast. Wanneer er weer een nieuwe aflevering is afgerond, maak ik weer een samenvattende podcast met een persoonlijke noot over de totstandkoming van de aflevering en met geluidsfragmenten die de aflevering zelf niet hebben gehaald!

Bedankt voor het luisteren en tot de volgende aflevering!