Opinie | Hoe om te gaan met antidemocratische partijen?

Jaap Jansen | BNR

Plaatsvervangend Tweede-Kamervoorzitter Ockje Tellegen greep niet meteen in. En toen ze dat alsnog deed: te zacht. Ik moest denken aan Kamervoorzitter Anouschka van Miltenburg, die zweeg toen Geert Wilders de Kamer een nep-parlement noemde. Eerste Kamer-preses Ankie Broekers liet zich dat niet gebeuren. Toen PVVer Marjolein Faber hetzelfde riep werd de microfoon resoluut uitgezet.

Haar opvolger Jan Anthonie Bruijn wist dan ook wat hem te doen stond. Toen dinsdag het woord tribunalen viel, handelde hij direct. Nadat PVVer Alexander van Hattem vervolgens sarrend zei Het lijkt hier wel een tribunaal, legde Bruijn uit waarom hij dat woord niet wil horen. Dat refereert rechtstreeks aan het leed dat anderen is aangedaan in de geschiedenis, zei hij. En dat is gedaan in een periode waarin de parlementaire democratie niet meer bestond.

Maar er was toch ook een Cambodjatribunaal geweest en een Joegoslaviëtribunaal, probeerde de PVVer nog. Toen las Bruijn voor wat hij uit voorzorg in het weekend had opgeschreven: Met het refereren aan oorlogsmisdaden wekt u de indruk dat u de rechtsorde niet meer erkent en dat u streeft naar een parallelle staat waarin politieke tegenstanders niet zozeer tegengesproken, maar vooral berecht dienen te worden. De belofte van een slotafrekening. Zolang ik hier voorzitter ben, zal ik iedere stap in die richting niet tolereren. Zó moet het.

Voor elke voorzitter is het lastig. Oud Tweede-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet wist aanvankelijk niet hoe ze met onacceptabele oprispingen moest omgaan. Met haar man, oud PvdA-fractievoorzitter Wim Meijer, en een aantal griffie-medewerkers nam ze thuis alle moeilijke momenten van haar voorgangers door. Ze oefende hoe het beter kon.

Gelukkig greep Tweede-Kamervoorzitter Vera Bergkamp gisteren meteen in, toen PVVer Gidi Markuszower zijn medeleden in het vooruitzicht stelde: Jullie zouden allemaal voor een tribunaal moeten verschijnen.

Al in 1936 pleitte hoogleraar George van den Bergh voor duidelijke wetgeving tegen antidemocratische partijen. Want, zei hij: Onze democratie draagt de ingrediënten voor haar eigen vernietiging in zich. Er zijn partijen die de democratie die hen in het zadel heeft geholpen, willen opheffen. Hij zei ook: je mag partijen pas verbieden als alle verdedigingslinies zijn uitgeput. Het komt dus aan op alerte Kamervoorzitters, gesteund door parlementariërs die de tekenen van het fascisme herkennen. Dan heb je een weerbare democratie.

Overigens ontbreekt het in Nederland nu nog aan heldere wetgeving om partijen die over de schreef gaan aan te toetsen. De minister voor Rechtsbescherming bereidt zon wet wel voor. Een wet waarmee de rechter partijen die de democratische rechtsstaat omver willen werpen kan verbieden. Dat wetsontwerp is helaas nog niet ingediend omdat het kabinet demissionair is. Helaas. Want die wet komt geen dag te vroeg.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.