70 - 'Voorzitter, het is Kafka!' - PG Kroeger over leven en werk van Franz Kafka

Betrouwbare Bronnen

Betrouwbare Bronnen aflevering 70

Bij de debatten over de Belastingdienst en andere grote uitvoeringsorganen van de overheid valt regelmatig de klacht of verzuchting 'Het lijkt wel Kafka'. Situaties als die van burgers bij de kinderopvangtoeslagaffaire heten al snel 'kafkaesk' of 'kafkaiaans'. Er zijn maar heel weinig literatoren die een eeuw na hun leven nog altijd een begrip zijn. Helemaal zeldzaam is dat hun naam een wereldwijd begrepen duiding is voor een maatschappelijk en politiek verschijnsel dat iedereen kent of meent te kennen. PG Kroeger duikt daarom in de geschiedenis van de jong gestorven maar allerminst vergeten Praagse schrijver Franz Kafka.

Hij leefde van 1883 tot 1924, vooral in de tijd van het Habsburgse keizerrijk van Franz Josef, en hoorde tot de kring van jonge joodse dichters en intellectuelen die toonaangevend waren in het culturele leven en de maatschappelijke discussies van die tijd. Zij behoorden in dubbel opzicht tot een minderheid in de hoofdstad van Bohemen: én joods én Duits sprekend. Daarmee behoorden zij zowel tot de maatschappelijke elite als tot de maatschappelijke marge. Het leven en werk van Kafka heeft veel verbindingen met de eigenaardigheden en karakteristieken van complexe en soms mysterieuze organisaties. Als jong en briljant jurist was hij daar zelf bovendien in vele opzichten deelgenoot van. Zijn werk bij de Koninklijke Arbeidsongevallenverzekering bracht hem in fabrieken, mijnen en steengroeven en bij soms verschrikkelijke toestanden waarin met de gezondheid van arbeiders en kinderen gesold werd. Die ervaringen kwamen regelmatig in verhalen en nachtmerrieachtige scènes in zijn romans en novellen terug. PG Kroeger schetst hoe dat literaire werk ontstond en hoe dit zo'n 20 jaar na Kafka's dood in hoog tempo de wereld veroverde. En vooral ook waarom dat was.

Het oeuvre van Kafka is wellicht niet zo heel groot, maar zijn schrijverstalent leek wel bijna onbegrensd. Er is veel meer dan ijzingwekkende romans als 'Der Prozess' en novelles als 'In der Strafkolonie'.

Zijn brieven aan geliefden zijn weergaloos, zijn aforismen en bijna epigram-achtige verhaaltjes virtuoos. Zijn langere verhalen zijn veelzijdig, soms oerkomisch, soms afschrikwekkend, vaak mysterieus en bijna mystiek. Kafka kon het allemaal.

En er is veel aan hem dat maar weinigen weten of beseffen. Kafka was een serieuze sportman, was uitermate geboeid door de nieuwste technologieën, een filmfanaat, liefhebber van volkstoneel in het jiddisch, en in het jaar dat hij stierf aan tuberculose heel gelukkig in de liefde.

Dat neemt niet weg, dat in zijn literair werk heel veel steekt dat ongekend actueel blijft. Niet in het minst voor de politiek en samenleving van de 21e eeuw. Van de macht van Google en de oligarchen tot de ontmenselijking van systemen en regels, van de integratie van minderheden tot de vervolging door tirannen, van mensenrechten tot respect in burgerschap, het zijn allemaal thema's waar Kafka - soms schijnbaar achteloos - zowel heel diep als heel breed over durfde te schrijven.

***

Tijdlijn aflevering 70

00:00:00 – Intro met quotes van Renske Leijten, Steven van Weyenberg, Carla Dik-Faber, Paul van Meenen, Raymond Knops, Paul Smeulders, Tamara van Ark, Agnes Mulder, Eric Wiebes (en later in deze aflevering ook nog Raymond de Roon en Lodewijk Asscher)

00:05:06 – Deel 1 met PG Kroeger

00:33:18 – Deel 2 met PG Kroeger

01:00:48 – Uitro

01:02:55 – Einde

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.