404 - 75 jaar NAVO: in 1949 veranderde de internationale positie van Nederland voorgoed

Betrouwbare Bronnen

Toen 1949 begon had Nederland net een nieuwe koningin, maar de relatie met de rest van de wereld was nog ‘oude politiek’. De strategie van Van Oldenbarnevelt, De Witt en de VOC domineerde nog: een mercantiele, maritieme, anti-continentale en antikatholieke geopolitiek van een koloniaal imperium dat 'neutraal' bleef.

Eind 1949 was alles fundamenteel anders. Nederland was lid geworden van de NAVO, grootste militaire alliantie in de Europese geschiedenis. Het imperium was verloren, de neutraliteit verdwenen. Jaap Jansen en PG Kroeger duiken in het wat en waarom van dat unieke jaar 1949.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door de Atlantische Commissie. En met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar [e-mail] en wij nemen contact met u op

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

Zonder de Amerikaanse president Harry Truman en zijn onverwachte glorieuze herverkiezing in november 1948 was het allemaal niet gebeurd. Deze taaie realist lanceerde het concept van 'collectieve veiligheid' waarin vrije landen vrijwillig hun strategische kracht zouden gaan delen.

Dat deed hij bepaald niet zonder kille politieke calculaties, binnenslands en geopolitiek. Op 4 april 1949 tekende hij met Canada en een reeks Europese naties in Washington het NAVO-verdrag. We laten een stukje horen van zijn speech dat - als je niet beter wist - over 2024 en Oekraïne zou kunnen gaan.

Nederland was erbij vanaf dag één. Waarom eigenlijk? Omdat Truman Den Haag een strategische keus opdrong en er geen weg terug meer was. De NAVO was voor Nederland antikoloniaal en pro-continentaal. En de alliantie opende de route naar nog veel meer collectieve veiligheid. Rond kolen en staal, rond defensie en het delen van economische voorspoed.

Truman wilde ook een krachtige Europese pijler binnen de NAVO. Daarin vonden de Franse visionair Jean Monnet en bondskanselier Konrad Adenauer van het nieuwe West-Duitsland elkaar. Toch liep dit in 1954 faliekant mis. De gevolgen hebben tot op de dag van vandaag zowel de NAVO als de Europese Unie ernstig benadeeld. De Europese parlementsverkiezingen in juni 2024 gaan in belangrijke mate over de vraag of partijen bereid zijn dat fiasco van 1954 goed te maken.

Voor Nederland en Europa werd 1949 het jaar van een fundamentele omslag. Nergens was dat zo voelbaar als bij de herdenking van 200 jaar Goethe. Terwijl in Frankfurt (in het westen) en in Weimar (in de DDR) diens humaniteit, vrijheidszin en artistieke inspiratie gevierd werd, voelde feestredenaar Thomas Mann dat naast een ‘schuldig verleden’ ook een IJzeren Gordijn werd opgetrokken.

Enkele dagen later testte Jozef Stalin de eerste Sovjet-atoombom. De Koude Oorlog was begonnen.

***

Verder kijken

1949 Footage of the original signing session of the North Atlantic Treaty

Introducing The Netherlands (The Atlantic Community Series - NATO Documentaries, 1955)

Thomas Mann besucht 1949 Deutschland

***

Verder luisteren

361 - Vilnius, juli 2023: NAVO-top in het oog van de storm

336 - Timothy Garton Ash: Hoe Europa zichzelf voor de derde keer opnieuw uitvindt

286 - Harry Truman

279 - Jaap de Hoop Scheffer over Poetin, Oekraïne, de NAVO en de toekomst van de EU

273 - Opnieuw actueel: 75 jaar Marshall Plan

265 - Toetreding tot de NAVO, de reuzensprong van Finland

257 - Het machtige Rusland als mythe: hoe 'speciale militaire operaties' een fiasco werden

256 - Na de inval in Oekraïne: 'Nu serieus werk maken van Europese defensiesamenwerking'

163 - De ondergang van de Sovjet-Unie: hoe een wereldmacht verdampte

111 - De onverwachte herrijzenis van Helmut Kohl – en van Truman, Merkel en Rutte

107 - Jean Monnet, de vader van Europa

101 - 75 jaar bevrijding: De laatste dagen van Franklin D. Roosevelt

47 - Konrad Adenauer, de eerste bondskanselier

35 - Charles de Gaulle

31 - Jamie Shea, oud-woordvoerder van de NAVO

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:34:25 – Deel 2

00:57:38 – Deel 3

01:19:06 – Einde

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.