336 - Timothy Garton Ash: Hoe Europa zichzelf voor de derde keer opnieuw uitvindt

Betrouwbare Bronnen

'Homelands' noemt Timothy Garton Ash zijn zeer persoonlijke boek over 50 jaar leven, denken en praten met iedereen die ertoe doet in Europa. Het verschijnt meteen ook in het Nederlands als Europa, een persoonlijke geschiedenis. De eminente Britse historicus van Oxford en Stanford sprak over dat boek en de diepe lagen en vele verrassende ontmoetingen en verhalen daarin met Jaap Jansen en PG Kroeger.

***

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier

***

Vader John Garton Ash stormde op D Day het Normandische strand op en speelde na de capitulatie van het Derde Rijk cricket in het door zijn eenheid veroverde dorpje Westen in Noord-Duitsland. Zoon Timothy moest onlangs bij het geven van een lezing in de Oekraïense stad Lviv plots de schuilkelder in. Het boek vertelt het verhaal, de belevenissen en inzichten die hij in de voorbije decennia meer en meer ging krijgen. En het is of we met hem door tal van eerdere edities van Betrouwbare Bronnen wandelen. Over De val van de Muur, Václav Havel, de Balten, de retorica van Volodymyr Zelensky, Vladimir Poetins tsarendromen, Helmut Kohl en zijn Saumagen, de heimelijke Gaullist Mitterrand, de Brexit en de ‘bregrets’ daarover en over Margaret Thatchers 'handbagging'.

Timothy Garton Ash ziet hoe Europa tussen 1945 en 1989 zichzelf moest heruitvinden, terwijl een grote meerderheid van Europeanen in dictatoriale regimes leefde. Met de val van de Muur brak een nieuw tijdperk aan waarin een heel nieuw Europa zichzelf opnieuw moest uitvinden. En met de inval van Rusland in Oekraïne ziet hij een nieuwe tijd aanbreken. Een periode waarin dat onvolmaakte continent, toch vrijer en sterker dan ooit, zichzelf opnieuw moet definiëren. "We weten nog lang niet waar dit heen gaat, maar ik durf nu wel degelijk een gevoel van optimisme te delen."

De ontdekkingstocht van de Britse historicus begon als student in het West-Berlijn van de Koude Oorlog. Hij raakte verslingerd aan het oude, bijna vergeten 'Mittel Europa' dat juist in die jaren nieuw leven kreeg in verzet tegen de tirannie. In Berlijn, Praag, Warschau en het gruwelijk onderdrukte Roemenië kreeg hij vrienden waarmee hij sprak over hun dromen en idealen. Hij was in Gdansk op Walesa's scheepswerf, hij zocht Václav Havel stiekem op in zijn boerengehucht en leerde hun leuze 'Liberté, Fraternité, Normalité!' kennen. Een normaal land, een gewone samenleving als die van Nederlanders, Belgen en Britten, dát werd de droom.

Toen de Muur viel, werd alles anders. Maar het intense gesprek met Havel, Kohl en Bronisław Geremek ging voort. En met zijn veelbelovende student - die George Soros voor hem financierde - Viktor Orbán. "Nee, dat is geen succes van mij als leermeester...", zegt Garton Ash vol zelfspot.

Hij werd gecommandeerd naar Chequers, het buitenhuis van Margaret Thatcher. Hun gesprek over de de Duitse 'Wiedervereinigung' schreef geschiedenis. Dat geldt ook – en nu, 30 jaar later, dringt dat pas tot hem door - voor de rede van Kohl op zijn uitnodiging in Oxford hield. Het bleek de 'blauwdruk' van Kanzler en Jacques Delors voor de decennia daarna. Zo'n visie is nu weer heel erg nodig, zegt Garton Ash. Maar van wie moet die komen?

Ook president George W Bush worstelde met toekomstvragen. "Moeten wij Amerikanen wel willen dat die EU een succes wordt? En moeten we de NAVO verder uitbreiden?", vroeg hij aan Garton Ash. Vlak daarna werden hij en Amerika zeker tien jaar afgeleid door '9/11', Afghanistan en Irak. Vooral China profiteerde daarvan.

En nog iemand. Vladimir Poetin. Die ontmoeten we in dit gesprek in 1994 als onbekend gemeenteambtenaar in St. Petersburg. Diens toen al onversneden Russisch Imperiale dromen en frustraties leerden we na 2007 pas goed leren kennen. Te lang heeft Europa daarbij een appeasement-politiek gevoerd, is de bittere conclusie. Nu zullen we Zelensky – in wie Garton Ash overeenkomsten ziet met Havel - moeten helpen te winnen, stelt hij. Alleen zo kan ook in en met Rusland een nieuw begin mogelijk worden.

En voor een democratisch Rusland moet uiteindelijk plaats zijn in de NAVO, zegt hij. En het Verenigd Koninkrijk komt terug in de Europese Unie, over een jaar of tien.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door de Europese Unie en met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Vrienden van de show kunnen meedingen naar een van de vijf exemplaren van het boek van Timothy Garton Ash, beschikbaar gesteld door uitgeverij De Geus. Als vriend krijg je daarover bericht.

Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Dat zou helemaal mooi zijn! Stuur voor informatie een mailtje naar [e-mail]

***

Verder luisteren

333 - Een 'bromance' tussen Rishi Sunak en Emmanuel Macron. De haat-liefdeverhouding van Britten en Fransen

328 – Nieuwe rauwe wereld. Brexit, what Brexit?

327 - Poetin, Zelensky en wij. Een jaar na de inval

311 - De wereld volgens Simon Sebag Montefiore

303 - Bijzondere Britse premiers

290 - Bondskanselier Olaf Scholz en de razendsnelle ontwikkeling van de EU

283 - Zinkende schepen verlaten de rat: het pijnlijke afscheid van Boris Johnson

272 - Dankzij Poetin: nu écht intensief debat over de toekomst van Europa

260 - De toesprakentournee van Volodimir Zelenski en de worsteling van de SPD met de erfenis van Brandt en Schröder

259 - PG bespreekt 'Catharina de Grote & Potjomkin'

254 - Frank Heemskerk: dineren met Poetin, bij de Wereldbank Oekraïne helpen opbouwen en nu Europa economisch versterken

253 - Poetins bizarre toespraak: hoe de president de geschiedenis van Oekraïne herschrijft

252 - Guy Verhofstadt over Oekraïne, Rusland en zijn ontluikende vriendschap met Poetin, die plots voorbij was

248 - Oekraïne en de eeuwenoude vriendschap tussen Duitsland en Rusland

244 - Frans Timmermans over onder meer Rusland en Oekraïne

236 – Václav Havel, de dissident die president werd

211 - De ondergang van de Sovjet-Unie: de Coup tegen Gorbatsjov

188 - De ondergang van de Sovjet-Unie: 1991, het jaar waarin Gorbatsjov in de afgrond staart en Poetin gemeenteambtenaar wordt

135 - 30 jaar Duitse eenheid: Carlo Trojan, de Nederlander die meeonderhandelde

124 - 95 jaar Jacques Delors

111 - De onverwachte herrijzenis van Helmut Kohl – en van Truman, Merkel en Rutte

107 - Jean Monnet, de vader van Europa

93 - Hoe Gorbatsjov en het Sovjet-imperium ten onder gingen

84 - Hoe Kohl met Gorbatsjov de Duitse eenwording regelde

Afl. 72 - 'Wir sind ein Volk!', December 1989: Helmut Kohl spreekt in Dresden

71 - Caroline de Gruyter: Habsburg als metafoor voor Europa

63 - Judit Varga, minister van Justitie van Hongarije: lessen uit de geschiedenis

Afl. 61 - PG Kroeger over de val van de Berlijnse Muur

Afl. 53 - 1989 - PG en de viering van 40 jaar Deutsche Demokratische Republik

46 - De zomer van 1989

Afl. 42 - Merkels vertrouweling Elmar Brok: 40 jaar Europese geschiedenis

35 - Charles de Gaulle

32- Churchill en Europa: biografen Andrew Roberts en Felix Klos

30 - Delors en Thatcher

21 - Poetins rolmodel Tsaar Nicolaas I

19 - Anne Applebaum: Poetin en de destabilisering van het Westen

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:42:21 – Deel 2

01:05:51 – Einde

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.