180 - Kabinetsformatie 2021: Hoe Mark Rutte de eenzaamste man van het Binnenhof werd

Betrouwbare Bronnen

De verkiezingen maakten de VVD met 34 zetels opnieuw veruit de grootste partij. Sigrid Kaag (D66) en Wopke Hoekstra (CDA) aasden op Het Torentje, maar het premierschap leek opnieuw verzekerd voor Mark Rutte. Na 'De Nacht van Witte Donderdag' is de vraag hoe vanzelfsprekend dat nog is.

Toen uitkwam dat Rutte in de kabinetsformatie niet de waarheid had gesproken over zijn plannen met CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt ('functie elders') zegde Geert Wilders het vertrouwen in de minister-president op, gesteund door 72 Kamerleden.

De coalitiepartners uit Rutte III hielden zich daarbij afzijdig. Zij deden iets van politiek grotere betekenis: met steun van de hele Kamer, uitgezonderd Ruttes eigen VVD, keurden zij het gedrag van de VVD-fractievoorzitter af. Hij werd hiermee de eenzaamste man van het Binnenhof. Krijgt 'Teflon-Mark', van wie elk probleem leek af te glijden, nu zijn vierde kabinet nog wel?

In zijn maidenspeech omschreef Wopke Hoekstra de politieke situatie als 'chaos binnen de chaos'. Het debat daarover was in vele opzichten historisch. Jaap Jansen en PG Kroeger analyseren in deze editie van Betrouwbare Bronnen waarom dit debat ontstond, wat daarin gebeurde, wat er niet gebeurde en hoe de politieke hoofdrolspelers het ervan afbrachten.

Zij noteren liefst vijf redenen waardoor dit Kamerdebat parlementaire geschiedenis schreef. Volgens PG is sinds premier Jo Cals in de fameuze ‘Nacht van Schmelzer’ in 1966 geen minister-president zo de mist in gegaan in een bijeenkomst van de Kamer over een politieke crisis. Uniek is ook de collectieve ‘heiligverklaring’ van Pieter Omtzigt. Zelf zal hij daar thuis enigszins besmuikt en ongemakkelijk op hebben gereageerd, vermoeden Jaap en PG.

De uitkomst van het debat lijkt ook uitzonderlijk, maar wie beter kijkt ziet dat dit helemaal niet zo exceptioneel is. Er zijn tenminste vier VVD-bewindslieden die in de voorbije decennia als ‘aangeschoten wild’ verder moesten. Twee bleven als vicepremier gewoon voortmodderen, twee moesten opstappen. En ook internationaal zijn debatten als deze niet ongebruikelijk. Kroeger vertelt over de ‘blackout’ van een verrassend vergeetachtige Helmut Kohl en over die ene jonge medewerker van Nixon die in een onbewaakt ogenblik de Watergate-commissie van Sam Ervin onthutste.

Maar hoe kwam Mark Rutte aan zijn verdedigingslinie in dit debat ten aanzien van zijn ‘amnesie’ - zoals Sigrid Kaag dat noemde – rond de verwijzing naar Pieter Omtzigt tegenover de twee verkenners? PG wijst op de speech van Ronald Reagan over het onderzoek door de Tower Commissie naar de wapenleveranties aan Teheran, het Iran/Contraschandaal. Wat de vergeetachtige president op 4 maart 1987 vanuit het Oval Office zei klinkt precies zo door in het betoog van de premier, een kenner van presidentsbiografieën. “I told the American people I did not trade arms for hostages. My heart and my best intentions still tell me that's true, but the facts and the evidence tell me it is not.”

Zoals elk historisch debat zorgt ook deze Nacht van Witte Donderdag voor begrippen, woorden en zegswijzen die we over 50 jaar nog zullen horen. PG poogt alvast een lijstje op te stellen. Dat gaat van ‘Via via’ en ‘Treinongeluk’ naar ‘Hier scheiden onze wegen’, ‘We staan voor aap’ en ‘Herstel van Vertrouwen’. Jaap stelt voor het aanstaande regeerakkoord dit laatste begrip als titel mee te geven.

Omdat het een debat met meer maidenspeeches van fractieleiders dan ooit was, geven PG en Jaap ook hun eerste indrukken van presentatie en vernuft van de verschillende sprekers. En ze laten horen hoe Angela Merkel onlangs in een vergelijkbare situatie als Mark Rutte zichzelf op indrukwekkende wijze corrigeerde.

De Kamer heeft zichzelf huiswerk meegegeven voor het Paasweekeinde. Betrouwbare Bronnen presenteert een vrouw en een man die geknipt zijn om juist nu de kabinetsformatie weer op het juiste spoor te brengen. PG adviseert de benoeming van informateur Mariëtte Hamer en Jaap die van Herman Tjeenk Willink. En zij geven een bron van nu zeer passende reflectie en meditatie op de ontstane ‘totale rotzooi’ (dixit Wopke Hoekstra) met een aria van Johann Sebastian Bach uit zijn Johannes Passion. ‘Erwäge’ zingt tenor Thomas Moser. “Overweeg, reflecteer.”

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt donaties van luisteraars via de site Vriend van de Show. Sponsoring of adverteren is ook mogelijk. Stuur een mailtje naar [e-mail] en we nemen contact met u op!

***

Verder lezen

Jaap Jansen – Het telefoonnummer dat nu uitkomst brengt (BNR, 1 april 2021)

Alle voorheen geheime stukken uit de verkennersfase

***

Verder kijken

14 uur debat in een kleine 4 minuten: een motie van afkeuring en Rutte door het stof (NOS, 2 april 2021

President Reagan's Address to the Nation regarding the Tower Commission Report from the Oval Office, March 4, 1987

Polygoon Journaal: De Lockheed affaire (1976)

Kein Oster-Lockdown - Merkel bittet um Verzeihung (DW, 2021)

J.S. Bach – Johannes Passion - Erwäge wie sein blutgefärbter Rücken

***

Verder luisteren

179 - Kabinetsformatie 2021: Verkenners die schielijk van het toneel verdwenen, een politieke sluipmoord en de 'gouden standaard' van wijs en effectief formeren

177 - Kabinetsformatie 2021: Formeren is faseren, dus het begint met verkennen

173 - Onder de pragmatische Mark Rutte werd de VVD de grootste, maar ook kwetsbaar

136 - Jarig in coronacrisis: Mariëtte Hamer en Maurice Knijnenburg over 70 jaar SER

117 - Tien wetten die elke lijsttrekker zich moet inprenten

***

Tijdlijn

00:00:00 – Intro

00:01:51 – Deel 1

00:57:47 – Deel 2

01:51:06 – Uitro

01:51:48 – Einde

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.