105 - 75 jaar bevrijding: Dagelijks leven in Nazi-Duitsland

Betrouwbare Bronnen

Duitsland, nu 75 jaar geleden. Adolf Hitler pleegt zelfmoord in de Führerbunker in Berlijn. Zijn Duizendjarig Rijk is na 12 jaar volledig verwoest. Steden liggen in puin, meer dan 15 miljoen Duitsers op de vlucht. Miljoenen van hen overleven de Nazi-heerschappij niet.

In deze aflevering van Betrouwbare Bronnen kijkt Jaap Jansen met PG Kroeger naar die tijd en vooral naar het dagelijks leven: de beslommeringen, illusies, zorgen en angsten van mensen in het Duitsland van Hitlers heerschappij. Voor velen van hen was de geallieerde overwinning een bevrijding en vaak zelfs een redding op het allerlaatste moment. Veel mensen beleefden de ondergang van het Nazi-bewind als een nog grotere nederlaag dan de val van Kaiser Wilhelm II en zijn Pruisische heerschappij nog maar kort daarvoor.

We weten verrassend veel over het gewone leven in die tijd dankzij mensen als Ursula von Kardorff en Victor Klemperer. Zij hielden dagboeken bij waarin ze in allerlei details en verslagen indringende indrukken geven van wat er gebeurde en wat hen persoonlijk overkwam. Vooral Klemperer schreef met 'Ich will Zeugnis ablegen bis zum Letzten' een tweedelig meesterwerk van historische betekenis.

Zo komen in deze Betrouwbare Bronnen de momenten aan de orde waarop 'de gewone Duitser' begon te merken dat Hitlers 'Reich' begon in te storten. Wanneer was dat? Wat was bijvoorbeeld de impact van 'Operation Gommorah'? Maar ook merken we uit die dagboeken en analyses van historici verrassende inzichten, zoals het feit dat Nazi-Duitsland heel lang helemaal geen door en door georganiseerde oorlogseconomie kende, al jaren feitelijk bankroet was en het beleid gestuurd werd door zowel een moorddadige ideologie als door 'focusgroepen' en 'opiniepeilingen' avant la lettre.

De dagboeken vertellen ons ook over de stiekeme humor van burgers, de ongelooflijke moed van Eva Klemperer, het morele baken voor heel Duitsland dat Clemens August Graf von Galen werd, de Schlagerfilms en de hits van Zarah Leander en het feit dat zeer velen het wel degelijk en vaak al heel vroeg 'gewusst haben'. Bijvoorbeeld de dappere jurist Friedrich Klenner in een provinciestadje in het rurale midden van Hessen.

In de nederlaag van Nazi-Duitsland zijn de verhalen en belevenissen hartverscheurend. De obsessie van het bewind met 'heldendood' en een heidens soort ondergangslust maakten dat allemaal nog gruwelijker. Het verhaal van de wonderbaarlijke redding van Victor en Eva Klemperer tijdens de gruwelijke nacht van het bombardement op Dresden mag ons daarom ook nu nog hun levensmoed en trouw als inspiratie meegeven.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door Weee Nederland

***

Verder lezen

Ursula von Kardorff - Berliner Aufzeichnungen 1942 bis 1945 (Taschen Verlag, 1998)

Victor Klemperer – Barre bevrijding (Atlas Contact, 2020)

Victor Klemperer – LTI, de taal van het Derde Rijk (Atlas Contact, 2020)

Friedrich Klenner - 'Vernebelt, verdunkelt sind alle Hirne', Tagebücher 1939-1945 (Wallstein Verlag, 2011)

***

Verder luisteren

Afl. 101- 75 jaar bevrijding: De laatste dagen van Franklin D. Roosevelt

Afl. 65 - 'Vroeger was alles beter', nostalgie als strategie en politiek wapen (de rede van Richard von Weiszäcker)

***

Tijdlijn

00:00:00 – Intro

00:06:38 – Deel 1

00:35:46 – Deel 2

01:12:39 – Deel 3

01:25:07 – Uitro

01:25:57 – Einde

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.